Późnogotycki Pentaptyk Wniebowzięcia NMP w Szydłowcu - arcydzieło sztuki kościelnej, opis, historia oraz szczegóły. Unikatowe dzieło w parafii św. Zygmunta.

W środę, 17 lipca br., po prawie rocznej renowacji, do świątyni powrócił z Krakowa wyjątkowy pentaptyk pochodzący z początku XVI wieku.

Szydłowiecka fara słynie z licznych dzieł sztuki wysokiej klasy, a wśród nich szczególną uwagę zwraca późnogotycki pentaptyk, będący znakomitym przykładem sztuki kościelnej.

Jak podaje parafia pw. św. Zygmunta w Szydłowcu, ołtarz został ufundowany przez Jakuba Szydłowieckiego, burgrabiego krakowskiego i podskarbiego wielkiego koronnego, syna Stanisława Szydłowieckiego, ochmistrza synów królewskich, w tym św. Kazimierza. Prawdopodobnie powstał on w krakowskich warsztatach w latach 1507-1510, być może w pracowni Marcina Czarnego i jego syna Mikołaja. W literaturze przedmiotu pojawia się także sugestia, że poliptyk mógł powstać we Flandrii.

Centralna część ołtarza oraz sceny pasyjne na skrzydłach powstały najprawdopodobniej za życia Jakuba Szydłowieckiego. Fundator, wraz z małżonką herbu Półkozic i trzema córkami, został uwieczniony w centralnej scenie przedstawiającej Wniebowzięcie Matki Boskiej z apostołami przy pustym grobie. Po śmierci Jakuba w 1509 r. jego wdowa, Zofia, kontynuowała prace nad ołtarzem.

Pentaptyk Wniebowzięcia NMP w Szydłowcu składa się z centralnej szafy oraz czterech skrzydeł – dwóch bocznych i dwóch ruchomych, które zamykają i otwierają środkową część ołtarza.

Osiemnaście obrazów, namalowanych na deskach temperą, przedstawia postacie i sceny na złotych tłach, zdobionych rombami i liliami. W centralnej scenie i w Ogrójcu uwagę zwracają rośliny i kwiaty o symbolicznej wymowie: konwalie, rozmaryn, niezapominajki, hiacynty, palmy, liście i trawa.

Pierwsze otwarcie skrzydeł pentaptyku ukazuje osiem obrazów Męki Chrystusa, które częściowo odpowiadają dzisiejszym stacjom drogi krzyżowej. Sceny pasyjne mogły być inspirowane wydanym w 1507 r. w Norymberdze dziełem "Speculum passionis Domini nostri Jesu Christi" z drzeworytami Hansa Schaufeleina. Ukazują one: Modlitwę Jezusa w Ogrójcu, pojmanie Chrystusa, Chrystusa przed Kajfaszem, Chrystusa przed Piłatem, Biczowanie Chrystusa, Upadek pod krzyżem, Chrystusa oczekującego na śmierć i Śmierć na krzyżu.

Obecnie pentaptyk można oglądać w tzw. drugim otwarciu skrzydeł, które przedstawia scenę główną – Wniebowzięcie NMP. Na bocznych scenach widnieją: Opłakiwanie Chrystusa (w dolnym narożu po lewej) i Zmartwychwstanie (w dolnym narożu po prawej). Powyżej znajdują się postacie świętych męczennic – Agnieszki i Katarzyny Aleksandryjskiej (po lewej) oraz Barbary i Doroty (po prawej).

Przy zamkniętych wszystkich skrzydłach pentaptyk ukazuje na czterech kwaterach osiem postaci świętych – świadków Chrystusa, którzy swoimi życiami zaświadczyli o Jego Męce i Zmartwychwstaniu. Układ kompozycji, z dwoma świadkami w każdej kwaterze, nawiązuje do nakazów prawa, według których dowody musiały być potwierdzone przez dwóch świadków. W poliptyku zobaczymy: świętych Jana Chrzciciela i Jana Jałmużnika, diakonów Wawrzyńca i Szczepana, świętego Wojciecha i Wacława oraz świętych Floriana i Stanisława.

Współcześnie takie dzieła malarstwa średniowiecznego są rzadkością w kościołach, dla których zostały stworzone. Większość trafiła do muzeów lub niestety uległa zniszczeniu. Doceńmy obecność późnogotyckiego poliptyku w kościele św. Zygmunta w Szydłowcu i podziwiajmy go, nie tylko od święta.

fot. parafia Szydłowiec